Ποιος έδωσε εντολή να πυροβολήσουν οι αστυνομικοί στο ψαχνό; Τι επιδίωκε αυτός που
αιματοκύλισε τη μεγάλη διαδήλωση στην Αθήνα στις 3 του Δεκέμβρη του 1944; Ηταν
επιλογή των Αγγλων, για να προκαλέσουν τον Εμφύλιο και να επιβάλουν την
κυριαρχία τους στην Ελλάδα; Ή μήπως ήταν προβοκάτσια δωσιλόγων, για να
ξεπλυθούν από τις αμαρτίες τους;
Με αυτά και άλλα παρόμοια ερωτήματα ταλαιπωρήθηκε για δεκαετίες η γενιά μου, η
γενιά της μεταπολίτευσης, επηρεασμένη από την ιδεολογική κυριαρχία της
Αριστεράς: τη ρεβάνς των ηττημένων, όπως ονομάστηκε.
Μια κυριαρχία που είχε ως
αποτέλεσμα μια μονόπλευρη και πολιτικά προκατειλημμένη ερμηνεία των αιτιών που
οδήγησαν στον Εμφύλιο. Μισός και πλέον αιώνας είναι συνήθως ικανός χρόνος για
να δει κανείς τα ιστορικά γεγονότα μακριά από τα πάθη της εποχής.
Οχι στην
Ελλάδα. Και είναι χαρακτηριστικό ότι στη λίστα των μπεστ σέλερ του προηγούμενου
μήνα φιγουράρει ένα βιβλίο για τον Εμφύλιο με τον δηλωτικό τίτλο «Εμφύλια
πάθη». Η ιδιαιτερότητά του είναι ότι επιχειρεί να συνοψίσει τα ερωτήματα και
τις απαντήσεις της ιστοριογραφίας γι' αυτό το καθοριστικό γεγονός της σύγχρονης
Ιστορίας μας μέσα από μια αυστηρά ιστορική - επιστημονική σκοπιά. Είναι η
τελευταία λέξη; Σίγουρα όχι.
Διαφωνίες υπάρχουν και θα υπάρξουν πολλές. Ομως είναι καιρός να
συζητήσουμε με πραγματικά δεδομένα. Οπως στην περίπτωση των Δεκεμβριανών, όπου
δύο συγγραφείς, οι Ν. Καλύβας και Ν. Μαραντζίδης, υπογραμμίζουν ότι κάθε άλλο
παρά ήταν μια «αυθόρμητη λαϊκή εξέγερση επειδή χτυπήθηκε μια διαδήλωση».
Στην
πραγματικότητα ήταν η ένοπλη απάντηση του ΚΚΕ στο τελεσίγραφο της κυβέρνησης
για τον αφοπλισμό των αντάρτικων ομάδων. Είχε προηγηθεί η παραίτηση όλων των
υπουργών του ΕΑΜ από την κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Είναι χαρακτηριστικό, υποστηρίζουν οι συγγραφείς και αντίθετα από ό,τι πολλοί
πιστεύουν, ότι το ΚΚΕ έριξε στη μάχη ουσιαστικά όλες τις δυνάμεις που μπορούσε
να κινητοποιήσει, δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος του ΕΛΑΣ της Στερεάς Ελλάδας και
της Πελοποννήσου.
Τις πρώτες μέρες της αντιπαράθεσης μάλιστα παραλίγο να επικρατήσει.
Η Αθήνα άντεξε χάρη στην αποφασιστικότητα των Βρετανών και την ισχυρή αντίσταση
του συντάγματος στου Μακρυγιάννη και της Ορεινής Ταξιαρχίας.
Εχει όμως νόημα να ασχολούμαστε σήμερα με τον Εμφύλιο; Σε ένα πρώτο επιφανειακό
επίπεδο θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι για ορισμένους ζούμε τη συνέχειά
του. Στην προεκλογική συνθηματολογία της Αριστεράς, για παράδειγμα, είχε
περιληφθεί και το «όχι σε νέα Βάρκιζα». Προφανώς τέτοιες αναλογίες είναι
λανθασμένες και ανιστόρητες.
Παραδόξως όμως, όπως και τότε έτσι και τώρα, η
ηγεσία της Αριστεράς μοιάζει να διαβάζει εξίσου λανθασμένα τον συσχετισμό των
δυνάμεων. Τότε ήταν οι Αγγλοι και ο Τσόρτσιλ που δεν δίστασε να επισκεφθεί την
Αθήνα, ενώ μαίνονταν οι μάχες, για να υπογραμμίσει τη στήριξή του στις
κυβερνητικές δυνάμεις.
Σήμερα ήταν η Ευρωπαϊκή Ενωση και ο Σόιμπλε, ο οποίος
πρότεινε μάλιστα και προσωρινό Grexit, αν η κυβέρνηση του κ. Τσίπρα δήλωνε
αδυναμία ή απροθυμία να εφαρμόσει το Μνημόνιο. Και τότε και τώρα η Αριστερά
υποχρεώθηκε να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα.
Ισως να έχει μεγαλύτερη σχέση με το σήμερα, όμως, ο διχασμός που με
τη μία ή την άλλη μορφή, σε μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση, αποτελεί μόνιμο
χαρακτηριστικό της ελληνικής κοινωνίας τον 20ό αιώνα. Μπορεί ο Εμφύλιος να
θεωρηθεί μια συνέχεια του διχασμού βενιζελικών - φιλοβασιλικών;
Οι συγγραφείς
δεν ασχολούνται διεξοδικά με αυτό το ζήτημα. Είναι δύσκολο, ωστόσο, να μη δούμε
έναν τέτοιον συσχετισμό, ακόμα και αν δεν είναι άμεσος. Η πόλωση και η απαξίωση
θεσμών και πολιτικών που προηγήθηκε του πολέμου, αλλά επιτάθηκε στη διάρκεια
της Κατοχής, ασφαλώς συνέβαλαν στην αμφισβήτηση του προπολεμικού καθεστώτος.
Μια ανάλογη απαξίωση, όμως, προσώπων και θεσμών ζούμε και σήμερα. Κι όπως
χρειάστηκε η Κατοχή και ο πόλεμος για να μετατραπεί ο διχασμός σε Εμφύλιο, έτσι
χρειάστηκε η κρίση, όχι βέβαια για να πάμε σε εμφύλιο, αλλά για να ανατραπούν
το πολιτικό σκηνικό και ο δικομματισμός ΝΔ-ΠΑΣΟΚ
. Για ορισμένους που έχουν επενδύσει
στο χρηματιστήριο του μίσους πρόκειται για θετική εξέλιξη. Εχθρός είναι το
«παλιό». Οσο περνάει ο καιρός, ωστόσο, βλέπουμε ότι όχι μόνο δεν αντιμετωπίσαμε
κανένα πρόβλημα της χώρας, αλλά αντιθέτως βρεθήκαμε σε ακόμα μεγαλύτερο
αδιέξοδο.
Το «νέο» θυμίζει όλο και πιο πολύ τις χειρότερες εκδοχές του
«παλιού». Και το ανησυχητικό είναι ότι ακόμα δεν έχουμε δει το τέλος της
κρίσης. Σε συνθήκες Grexit κανείς δεν γνωρίζει τι θα ακολουθήσει. Ηδη έχουμε
αποκτήσει το πρώτο ναζιστικό κόμμα της Ιστορίας μας.
Αυτός είναι και ο
σοβαρότερος λόγος για να δημιουργήσουμε όρους συναίνεσης. Οταν η άσκηση της
αντιπολίτευσης οδηγεί σε απαξίωση των θεσμών και της δημοκρατίας, δεν υπάρχουν
νικητές. Μόνο ηττημένοι. Η χώρα το πλήρωσε ακριβά στο παρελθόν. Θα το
ξαναπληρώσει;
.png)
