.Αντισυνταγματικές οι περικοπές των συντάξεων από το 2012

Αντισυνταγματικές κρίνει τις περικοπές που επιβλήθηκαν στις συντάξεις με μνημονιακούς νόμους από το 2012 η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας με τέσσερις αποφάσεις της που δημοσίευσε σήμερα.

Με τις οριστικές και αμετάκλητες αποφάσεις της Ολομέλειας , οι οποίες ελήφθησαν κατά πλειοψηφία, οι συνταξιούχοι κερδίζουν την επιστροφή των συντάξεων –κύριων και επικουρικών- στο ύψος που είχαν στα τέλη του 2012 χωρίς ωστόσο την καταβολή αναδρομικών. 

Και αυτό γιατί οι σύμβουλοι Επικρατείας, λαμβάνοντας υπόψιν την δύσκολη περίοδο που διανύει η χώρα με την μεγάλη οικονομική κρίση και το καθεστώς της χρηματοπιστωτικής ασφυξίας δέχθηκαν ότι ναι μεν οι περικοπές παραβιάζουν το Σύνταγμα αλλά δεν μπορεί η κρίση περί αντισυνταγματικότητας να έχει αναδρομική ισχύ. Κάτι τέτοιο θα επιβάρυνε υπέρμετρα τον κρατικό προυπολογισμό.

Σε αυτό το πλαίσιο η ισχύς των αποφάσεων για την αντισυνταγματικότητα των μειώσεων στις συντάξεις αρχίζει σήμερα, οπότε και δημοσιεύθηκαν.

Το βασικό σκεπτικό των δικαστών είναι ότι οι αλλεπάλληλες μειώσεις που ισοπεδώνουν τις συντάξεις και επιβλήθηκαν με το νόμο 4093/2012 έχουν επιδεινώσει δραματικά το βιοτικό επίπεδο των συνταξιούχων, παραβιάζοντας θεμελιώδεις συνταγματικές διατάξεις.

Παράλληλα, το ΣτΕ δέχθηκε ότι η ρήτρα μηδενικού ελλείμματος δημιουργεί προβλήματα καθώς δεν μπορεί να μην υπάρχει μέριμνα του κράτους για τα ελλείμματα των ασφαλιστικών ταμείων.
Η υπόθεση έφτασε στο ΣτΕ μετά τις προσφυγές που κατέθεσαν πρώην εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα, σε τράπεζες και ΔΕΚΟ με τις οποίες στρέφονταν κατά του ΙΚΑ και του ΕΤΕΑ .

ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

Συγκεκριμένα οι σύμβουλοι Επικρατείας με μια σειρά αποφάσεων τους (2287- 2290/2015) της Ολομέλειας έκριναν ότι οι περικοπές των συντάξεων που έγιναν το 2012 προσκρούουν σε συνταγματικές αρχές όπως είναι της αναλογικότητας και της ισότητας στα δημόσια βάρη και σε άλλες επιταγές άρθρων του Συντάγματος, όπως είναι τα άρθρα 2, 4, 22, 25, 106, κ.λπ.

Σύμφωνα με την Ολομέλεια του Ανωτάτου Ακυρωτικού Δικαστηρίου το Σύνταγμα επιβάλει στο κράτος όταν λαμβάνονται μέτρα περικοπής των συντάξεων να προβαίνει «σε ειδική και εμπεριστατωμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη μελέτη, από την οποία να προκύπτει εφ΄ ενός μεν ότι τα συγκεκριμένα μέτρα (σ.σ.: περικοπή συντάξεων) είναι πράγματι πρόσφορα αλλά και αναγκαία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος της βιωσιμότητας των φορέων κοινωνικής ασφάλισης εν όψει των παραγόντων που το προκάλεσαν,

 έτσι ώστε η λήψη των μέτρων αυτών να είναι σύμφωνη με τις συνταγματικές αρχές της αναλογικότητας και της ισότητας στα δημόσια βάρη, αφ΄ ετέρου δε ότι οι επιπτώσεις από τα μέτρα αυτά στο βιοτικό επίπεδο των πληττομένων προσώπων, συνδυαζόμενες με άλλα τυχόν ληφθέντα μέτρα (φορολογικά κ.ά.), αλλά και με το σύνολο των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών της δεδομένης συγκυρίας, δεν έχουν αθροιστικά αποτέλεσμα τέτοιο που να οδηγεί σε ανεπίτρεπτη, παραβιάση του πυρήνα του συνταγματικού δικαιώματος σε κοινωνική ασφάλιση».

Η Ολομέλεια , δηλαδή, έκρινε πως πριν τις περικοπές έπρεπε να έχει γίνει επιστημονική μελέτη για τις επιπτώσεις που θα υπάρχουν στο βιοτικό επίπεδο των συνταξιούχων, αλλά και την αναγκαιότητα των περικοπών αυτών.

Επιπλέον, οι σύμβουλοι Επικρατείας, επισημαίνουν ότι παρεκκλίσεις ως προς την αναγκαιότητα της υπάρξεως ή ως προς ο περιεχόμενο της επίμαχης μελέτης θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν μόνο σε ακραίες περιπτώσεις, όπως είναι όταν συντρέχει άμεση απειλή κατάρρευσης της οικονομίας της χώρας και τα συγκεκριμένα μέτρα λαμβάνονται κατεπειγόντως για την αποτροπή του κινδύνου».

Στις περιπτώσεις της απειλής κατάρρευσης της οικονομίας η Κυβέρνηση μπορεί με αιτιολογημένη εκτίμηση της σοβαρότητας της κατάστασης, τον άμεσο χαρακτήρα απειλής και την αναγκαιότητα άμεσης αντιμετώπισης της κατάστασης, να προβεί σε περικοπές των συντάξεων, χωρίς να προηγηθεί η επίμαχη μελέτη.

Και αυτό υπό την προϋπόθεση ότι τα μέτρα που θα ληφθούν (σ.σ.: περικοπή συντάξεων), υπογραμμίζει η Ολομέλεια του ΣτΕ, «δεν παρίστανται προδήλως απρόσφορα ή μη αναγκαία και ότι δεν υφίστανται σοβαρές ενδείξεις ότι υπερβαίνουν το όριο θυσίας των θιγομένων από αυτά, πάντως δε, ενόσω εξακολουθεί να συντρέχει στην ίδια ένσταση ο κατεπείγων λόγος που υπαγόρευσε την επιβολή τους».

Σε άλλο σημείο των αποφάσεων αναφέρεται ότι η περικοπή των συντάξεων δεν μπορεί να παραβιάζει αυτό που αποτελεί τον συνταγματικό πυρήνα του κοινωνικοασφαλιστικού δικαιώματος, 

δηλαδή τη χορήγηση στο συνταξιούχο παροχών τέτοιων που να του επιτρέπουν να διαβιώνει, με αξιοπρέπεια, εξασφαλίζονται τους όρους όχι μόνο της φυσικής του υποστάσεως (διατροφή, ένδυση, στέγαση, βασικά οικιακά αγαθά, θέρμανση, υγιεινή και ιατρική περίθαλψη όλων των βαθμίδων) αλλά και της συμμετοχής του στην κοινωνική ζωή με τρόπο που δεν αφίστατια πάντως, ουσιωδώς από τις αντίστοιχες συνθήκες του εργασιακού βίου».

Ως προς τις περικοπές των συντάξεων του 2012, η Ολομέλεια σημειώνει ότι οι μειώσεις έγιναν όταν «είχε πλέον παρέλθει διετία από τον πρώτο αιφνιδιασμό της οικονομικής κρίσεως και αφού εν τω μεταξύ είχαν σχεδιαστεί και ληφθεί τα βασικά μέτρα για την αντιμετώπισή της».

Επομένως, για την πολλοστή φορά περικοπή συντάξεων που έγινε το 2012, η Κυβέρνηση δεν συνέταξε την σχετική έρευνα και εμπεριστατωμένη μελέτη που όφειλε, προκειμένου να αναδείξει «τεκμηριωμένα ότι η λήψη των συγκεκριμένων μέτρων ήταν συμβατή με τις σχετικές συνταγματικές δεσμεύσεις, που απορρέουν από το θεσμό της κοινωνικής ασφαλίσεως, τις αρχές της ισότητας και της αναλογικότητας την προστασία της αξίας του ανθρώπου».

Κατ΄ αρχάς όφειλε το 2012 η Κυβέρνηση να προβεί σε συνολική εκτίμηση των παραγόντων που προκάλεσαν το πρόβλημα ως προς τη βιωσιμότητα των ασφαλιστικών οργανισμών, την αύξηση της ανεργίας, κ.λπ., πολύ περισσότερο μάλιστα όταν τα μέχρι τότε μέτρα «δεν είχαν αποδώσει τα αναμενόμενα και ότι η οικονομική ύφεση είχε ενταθεί με ρυθμούς που είχαν ανατρέψει τις αρχικές προβλέψεις».

Ούτε όμως η Κυβέρνηση πριν προβεί σε μειώσεις των συντάξεων του 2012 εξέτασε εναλλακτικές επιλογές.

Πέρα απ όλα αυτά, η Κυβέρνηση όφειλε να εξετάσει με τρόπο επιστημονικό αν οι επιπτώσεις των περικοπών των συντάξεων στο βιοτικό επίπεδο των απόμαχων της εργασίας μαζί με τις αλλεπάλληλες φορολογικές επιβαρύνσεις, το κόστος αγαθών και υπηρεσιών, τις περικοπές παροχών υγείας, ανεργία, κ.λπ. «οδηγούν σε ανεπίτρεπτη μείωση του επιπέδου ζωής των συνταξιούχων κάτω του ορίου που συνιστά, τον πυρήνα του κοινωνικοασφαλιστικού τους δικαιώματος».

Από κανένα στοιχείο, υπογραμμίζουν οι σύμβουλοι, δεν προκύπτει ότι η Κυβέρνηση είχε προβεί σε παρόμοια επιστημονική μελέτη το έτος 2012.
Κατόπιν αυτών, κρίθηκε ότι οι σχετικές διατάξεις των νόμων 4051 και 4093/2012 που περικοούν τις συντάξεις είναι αντισυνταγματικές και ως εκ τούτου ανίσχυρες και μη εφαρμοστέες, ενώ παράλληλα παραβιάζεται και η ΕΣΔΑ.

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΟΙ ΠΕΡΙΚΟΠΕΣ ΤΟΥ 2010 ΚΑΙ ΤΟΥ 2011

Η Ολομέλεια ωστόσο έκρινε συνταγματικές τις περικοπές των συντάξεων των ετών 2010 και 2011. Σύμφωνα με το σκεπτικό των δικαςτών οι περικοπές έγιναν κάτω από την πίεση «όλως εξαιρετικών περιστάσεων» και ήταν επιβαλλόμενες κατά την εκτίμηση της τότε Κυβέρνησης για «άμεση αντιμετώπιση της κρίσεως».

Κατά την οξύτατη δημοσιονομική κρίση στις αρχές του 2010, σημειώνουν οι σύμβουλοι Επικρατείας, «υφίστατο άμεσος κίνδυνος κατάρρευσης της οικονομίας και χρεοκοπίας της χώρας» και η τότε Κυβέρνηση προς αντιμετώπιση της κατάστασης έλαβε μέτρα περιστολής των δημοσίων δαπανών, μεταξύ των οποίων ήταν και η μείωση των συντάξεων.

Κατά συνέπεια δεν παραβιάστηκε καμία συνταγματική διάταξη.Αναλυτικότερα, οι περικοπές των συντάξεων εν όψει του ύψους τους και των συνθηκών κατά από τις οποίες θεσπίστηκαν, δεν προσκρούουν στην συνταγματική αρχή της αναλογικότητας, καθώς «υπηρέτησαν το δημόσιο σκοπό για τον οποίο επιβλήθηκαν, αλλά ούτε προσβάλλουν τον πυρήνα του δικαιώματος στην κοινωνική ασφάλιση.

Ακόμη, δεν υπήρχαν σοβαρές ενδείξεις ότι οι περικοπές «θίγουν το ελάχιστο επίπεδο αξιοπρεπούς διαβιώσεως των συνταξιούχων».

Ούτε όμως οι περικοπές της διετίας 2010-2011, αντίκεινται το Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ, καθώς «δεν κλονίζεται η δίκαιη ισορροπία μεταξύ του γενικού συμφέροντος που τις υπαγόρευε και των περιοριζομένων με αυτές περιουσιακών δικαιωμάτων», σύμφωνα με τους συμβούλους Επικρατείας.